Εκλογές με άρωμα «κανονικότητας» – Πως ο μέσος Ολλανδός καθορίζει το προεκλογικό κλίμα

– Τί συμβαίνει με εσάς τους Ολλανδούς;

– Η Ολλανδια εκπέμπει σήμα κινδύνου, θα λέγαμε. Η απειλή προέρχεται από τους υποστηρικτές του Αντι-Διαφωτισμού στη χώρα μου.

– Ποιοι ειναι οι υποστηρικτές του Αντι-Διαφωτισμού;

– Είναι αυτοί που εστιάζουν στο ύφος και όχι στην ατζέντα της πολιτική συζήτησης, αυτοί που επιλέγουν το συναίσθημα από τη λογική, αυτοί που βάζουν την ασφάλεια πάνω από την ελευθερία, και την πατρίδα πάνω από την παγκόσμια κοινότητα. Πρόκεται δηλαδή για τους υποστηρικτές του λαϊκισμού.

Ο παραπάνω διάλογος που περιγράφει τον κίνδυνο του Αντι-Διαφωτισμού, αν και είναι φανταστικός, αποτυπώνει με σαφήνεια τα πολιτικά ήθη της προεκλογικής περιόδου.

Ο Αντι-Διαφωτισμός

Σε άρθρο του στην εφημερίδα NRC Handelsblad, ο δοκιμιογράφος Bas Heijne αναφέρθηκε σε όσους υποστηρίζουν τους εκφραστές του λαϊκισμου, χρησιμοποιώντας τον όρο του «Αντι-Διαφωτισμού» που ο ίδιος έπλασε, για να περιγράψει όσους επιτίθενται στις φιλελευθερες ελίτ που ξεπουλάν, όπως υποστηρίζουν, τις αξίες και αρχές της ολλανδικής κοινωνίας. Η online πλατφόρμα Geen Stijl απάντησε άμεσα στον δοκιμιογράφο, χαρακτηρίζοντας τον «αιθεροβάμωνα» και «τσαρλατάνο». Σε μια κοινωνία όπου κυριαρχούν οι ελίτ, ο «Απλός Άνθρωπος» φαίνεται πως ορθώνει το ανάστημα του και περνά στην αντεπίθεση. Όχι μόνο μέσα από τα εντιτόριαλ των εφημερίδων, αλλά κυρίως μέσα από τα μπλογκ και τα κοινωνικά δίκτυα. Στο προσκήνιο του πολιτικής διαμάχης ανεβαίνει η έννοια της «νέας κανονικότητας».

Ο πορτοκαλί φάκελος έφτασε πριν μια βδομάδα στο σπίτι μου στη Θεσσαλονίκη, στην παλία τούρκικη περιοχή όπου μένω. η αποστολική μου ψήφος θα καταμετρηθεί μαζί με τις ανάλογες ψήφους άλλων 50.000 Ολλανδών που ζουν στο εξωτερικό. Ως υπεύθυνη πολίτης, σταύρωσα τα ονόματα στο ψηφοδέλτιο, χρησιμοποιώντας το αγαπημένο μου στυλό, αγόρασα γραμματόσημο και έγραψα στο πίσω μέρος του φακέλου «Προς Χάγη». Με ένα μικρό δισταγμό να με διαπερνά, έστειλα την ψήφο μου και έκανα το καθήκον μου, σε μια εκλογή που αναμένεται να ειναι η λυδία λίθος, το μεγαλό τεστ για το μέλλον της Ευρώπης και για τη δημοκρατία στην ήπειρο, με την Γαλλία και τη Γερμανία να παίρνουν σειρά. Ίσως έπρεπε να είχα διαβάσει προσεκτικότερα το πρόγραμμα των κομμάτων, σκέφτηκα. Αλλά θα άλλαζε κάτι; Ποιο είναι το διακύβευμα των εκλογων;

Λίγο πριν τις εκλογές της 15ης Μαρτίου, το Κόμμα για την Ελευθερία (PVV) ανεβοκατεβαίνει στις δημοσκοπήσεις. Το Κόμμα των Φιλελευθέρων (VVD) συμμετέχει στην κούρσα για την πρώτη θέση. Τα δυο κόμματα καταφέρνουν να φτάσουν σε ποσοστά 16% και 15% αντίστοιχα. Ακολουθούν με σημαντική διαφορά το Κόμμα των Φιλελευθερων-Δημοκρατών (D66), το Σοσιαλιστικό Κόμμα (SP) και το Κόμμα των Πρασινων Αριστερών (Groen Links). Όταν ξεκίνησε η προεκλογική περίοδος, οι πολιτικοί σχολιαστές αναρωτήθηκαν ποιος θα αναδειχθεί το «αντίπαλο δέος» του Βίλντερς, ποιος θα παίξει το ρόλο του Αντι-Βίλντερς δηλαδή. Ο Βίλντερς κυριαρχεί στο πολιτικό παιχνίδι, άρα ποιος θα προσφέρει την εναλλακτική;

Η κατακερματισμένη Αριστερά δεν κατάφερε να αναδείξει μια ισχυρή εναλλακτική έναντι του Βίλντερς. Ο Lodewijk Ascher των Σοσιαλδημοκρατών του PvdA, έχει άλλες έννοιες, προσπαθώντας να απεμπλακεί έστω και την τελευταία στιγμή από το στίγμα της συγκυβέρνησης με το VVD. Ο αρχηγός του D66 Alexander Pechtold, προέβαλλε τον εαυτό του ως τον πιο δριμύ επικριτή των απόψεων του Βίλντερς και ως τον εγγυητή των δημοκρατικών αρχών. Καθώς οι δημοσκοπήσεις έδειχναν πως οι εκλογές θα γείρουν προς τα δεξιά του πολιτικού τόξου, η εναλλακτική στον Βίλντερς ήρθε τελικά μέσα από το VVD.

Κι έτσι ο Μαρκ Ρούτε βρέθηκε να υιοθετεί την ατζέντα του Βίλντερς σχετικά με τη μετανάστευση, τις μουσουλμανικές μειονότητες, την ασφάλεια και το θέμα της ταυτότητας. Ο τόνος δόθηκε με την συνέντευξη που έδωσε στην τηλεοπτική εκπομπή ‘Zomergasten’ τον περασμένο Αύγουστο, στην οποία είπε απευθυνόμενος στους μετανάστες που ζουν στην Ολλανδία: «Αν δεν μπορείς να συμπεριφερθείς όπως αρμόζει, τότε απλά πρέπει να φύγεις απο τη χώρα». Μετά από αυτή τη δήλωση σταμάτησα να βλέπω τηλεοπτικές εκπομπές καθημερινά. Έκλεισα το ραδιόφωνο και αποφάσισα να μη δίνω σημασία στις δημοσκοπήσεις, τις ενημερωτικές εκπομπές και τα πολιτικά talk shows. Είχα ήδη πάρει τις αποφάσεις μου. Η δήλωση βέβαια του Ρούτε φαίνεται πως έθεσε το γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκε η προεκλογική ρητορική όλων. Ένα πλαίσιο που περιλαμβάνει τις ανησυχίες και τους φόβους του Μέσου Ολλανδού και τις επιταγές της κοινής γνώμης.

Ο Μέσος Ολλανδός και ο αγώνας για τον προσεταιρισμό του

Ποιος λοιπόν είναι ο «μέσος Ολλανδός»; Ο μέσος Ολλανδός είναι πρώτα απ ‘όλα άνδρας. Αγαπά τις  «ελευθερίες μας», την «κανονικότητα», και την Ολλανδία ως τη «φανταστική μας χώρα», άρα ο μέσος Ολλανδός είναι ο Mark Rutte. Σύμφωνα με την ετήσια έκδοση με τίτλο Continue Onderzoek Burgerperspectieven  (Continue Έρευνες για τις Τάσεις των Πολιτών) του SPB, τα θέματα που κυριαρχούν στο πεδίο της κοινής γνώμης είναι η μετανάστευση και η ενσωμάτωση, οι προβληματισμοί για το προς τα που οδεύει η Ολλανδία, η απαισιοδοξία για τη μελλοντική γενιά, και η ανάγκη για πιο άμεση δημοκρατία. Από την προεκλογική ρητορική των κομμάτων φαίνεται πως στα παραπάνω θέματα έρχονται να προστεθούν και τα εξής : η ένταξη των προσφύγων, η διασφάλιση των συντάξεων, η πρόνοια και υγειονομική περίθαλψη και η ασφάλεια είναι στην κορυφή της ημερήσιας διάταξης. Την ίδια στιγμή, η προεκλογική μάχη περιστρέφεται και γύρω από πολύ ασήμαντα ζητήματα. Θα θέλατε ένα όριο ταχύτητας στα 120 χιλιόμετρα ή στα 130 χιλιόμετρα; Περισσότερη ή λιγότερη κοινωνική περίθαλψη για τους εργαζόμενους με ειδικές ανάγκες; Επιδοτήσεις για καταπράσινους κήπους ή για περισσότερα οδοστρώματα; Θα θέλατε μεγαλύτερη άδεια μητρότητας; Θα θέλατε η Κυριακή να είναι αργία για όλους; Υψηλότερες αποδοχές για τους εθελοντές;

Ποια είναι η νέα κανονικότητα; Δεν έχουν δοθεί επαρκείς και διεξοδικές απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα από το VVD, το κόμμα  του Ρούτε.  Μας λένε όμως με σαφήνεια ποια ΔΕΝ είναι η νέα κανονικότητα:  το να παίρνεις κοινωνικά επιδόματα και να μην εκπληρώνεις τις υποχρεώσεις σου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Η αντικοινωνική οδική συμπεριφορά. Το να απαρνιέσαι στην ολλανδική  φολκλόρ φιγούρα του Zwarte Piet το μαύρο χρώμα του δέρματος του. Το να είσαι μετανάστης ή παιδί  μεταναστών, και να μην ενστερνιζεσαι τις ολλανδικές αρχές και αξίες.

Ορισμένα πολιτικά κόμματα ανακαλύπτουν τη νέα κανονικότητα στην ηρεμία, την γαλήνη και την προβλεψιμότητα  που χαρακτήριζε την ολλανδική κοινωνία τη δεκαετία του 1950. Εκείνο τον καιρό, οι «κοινωνικές ασθένειες» όπως η μετανάστευση, το Ισλάμ, ή η εγκληματικότητα δεν είχαν κάνει ακόμα αισθητή την παρουσία τους. Αν παρατηρήσουμε την γλώσσα του σώματος των υποψηφίων στις πολιτικές διαφημίσεις ή στις προεκλογικές τους εξορμήσεις, θα διαπιστώσουμε πως η έκκληση για μια «ολλανδική κανονικότητα» είναι αρκετά σαφής. Βλέπουμε πολιτικούς να περιοδεύουν σε μικρές πόλεις  να δίνουν συνεντεύξεις μέσα στο δρόμο ή σε λαϊκές αγορές, να δίνουν το χέρι σε όλους τους περαστικούς, και να στήνουν auto-cue σε γειτονιές και σε πλατείες.  Πολλοί Ολλανδοί πολιτικοί έχουν επανειλημένα εμφανιστεί να κυκλοφορούν πάνω σε ποδήλατο (βλέπε Ρούτε για παράδειγμα). Αναλύωντας 25 σημεία από τις εκστρατείες των κομμάτων, η εφημερίδα Volkskrant επέκρινε τη υπέρσυχνη χρήση εικόνων από λιβάδια, μύλους, βοσκοτόπια, αυτοκινητόδρομους, πολυσύχναστες πόλεις και εμπορικούς δρόμους. Επέκριναν τον κορεσμό δηλαδή από τοπία και νοσταλγία που συμβολίζουν την  κοινωνική συνοχή, την αίσθηση της θαλπωρής και την συναναστοφή με τους ανθρώπους.

Για να είμαστε ακριβείς, δεν είναι μόνο το VVD και το PVV που τονίζουν στις προεκλογικές εκστρατείες τους την έννοια της ολλανδικότητας, και συγκεκριμένα το τι είναι τυπικά ολλανδικό. Το ίδιο έκαναν και τα προοδευτικά κόμματα. Ο αρχηγός του Σοσιαλιστικού Κόμματος (SP) Emile Roemer φωτογραφήθηκε στο παλιό του δημοτικό σχολείο, ενώ ο αρχηγός του Χριστιανικού Κόμματος (CU) Gert-Jan Segers επέλεξε την οικογενειακή ζωή στο σαλόνι του σπιτιού του ως ντεκόρ για την καμπάνια του. Αλλά και τα άλλα κόμματα σύρθηκαν στη συζήτηση περί ολλανδικότητας. Οι Σοσιαλδημοκράτες του PvdA υπήρξαν λάβροι εναντίον των Ρουμάνων και Βούλγαρων που παίρνουν παράνομα τα κοινωνικά επιδόματα. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα, που τάσσεται παραδοσιακά υπέρ μιας Ολλανδίας για τους Ολλανδούς, αντιστέκεται σθεναρά κατά της μετανάστευσης για λόγους εργασίας.  Το Κόμμα των Πράσινων Αριστερών (Groen Links), αντίθετα, διατυπώνει μια κοσμοπολίτικη εναλλακτική λύση για τους ψηφοφόρους του, έχοντας ως προμετωπίδα τον νέο, προοδευτικό, διεθνιστή  αρχηγό τους, τον Jesse Klaver.

Αρχές & αξίες εναντίον άγραφων νόμων & κανόνων

Έτσι λοιπόν, η προεκλογική συζήτηση δεν περιστρέφεται πια γύρω από τιε αξίες και τις αρχές της κοινωνίας, αλλά μετατοπίζεται σε θέματα άγραφων νόμων και κανόνων.  Και στην Ελλάδα βλέπουμε τους πολιτικούς να εμφανίζονται χωρίς γραβάτα και να φοράνε τζην παντελόνι. Και στην Ελλάδα οι περισσότεροι πολιτικοί είναι άνδρες. Και στην Ελλάδα προσπαθούν να εκπέμψουν μια μορφή κανονικότητας. Και στην Ελλάδα οι πολιτικοί φλερτάρουν με την έννοια και το περιεχόμενο της «ελληνικότητας». Η διαφορά όμως είναι ότι στην Ελλάδα το κάνουν για να υποδηλώσουν είτε την αριστεροσύνη τους, είτε την δεξιά αντίληψη και στάση ζωής τους. Ο ολλανδικός πολιτικός πολιτισμός βασίζεται στο τρίπτυχο: ανάληψη ευθυνών, ακεραιότητα και ανεπιτήδευτη απλότητα. Στην Ολλανδία η εμπιστοσύνη του κόσμου στη δημοκρατία είναι ακόμα αρκετά μεγάλη.

Εν τω μεταξύ, πληθώρα νέων κομμάτων κάνουν την εμφάνιση τους σε αυτές τις εκλογές. Πρωτοεμφανιζόμενα κόμματα όπως το Jezus Leeft (ο Ιησούς Ζει), το Κόμμα των Πειρατών, το Artikel 1 (Άρθρο 1), το Niet Stemmers (Κόμμα της Αποχής), το Forum of Democracy,το DENK (ΣΚΕΨΟΥ), το De Burger Beweging (Κίνημα Πολιτών) και το Women’s Party (Κόμμα των Γυναικών) ξεφυτρώνουν  από τα δεξιά και από τα αριστερά της πολιτικής σκηνής. Η δημιουργία των νέων αυτων κομμάτων ωφείλεται στην πολιτική της αποκέντρωσης και της χειραφέτησης που ακολουθήθηκε και απέδωσε καρπούς. Πολλά κόμματα ξεπετάχτηκαν μέσα από κινήσεις πολιτών και πρωτοβουλίες σε γειτονιές και προάστια.

How I saw my society changing

Our societies are changing – not only in the Netherlands-, and maybe our political establishment has not been the right body to walk along with the trend. My Egyptian neighbor, who arrived thirty years ago in Amsterdam North, stunned me with his anger when he addressed his concerns over the Moroccan boys in the neighborhood:“These youngsters are harassing our streets with their gangs. These boys are driven by material concerns only, early school-leavers, aiming for the quick money and big cars. Their parents don’t look after them. Nor does society provides a decent stick to counter the immediate carrot of cash.” Similar critiques had been expressed by Humphrey, an old man that I got to know when living in a social housing block in Amsterdam East. Born in Suriname, he arrived as a teenager to the Netherlands in the 1980s. Yes, he had to change his name to an appropriate Dutch one. But in this state-subsidized multiculturalism, he could employ all types of vague businesses; sold books on the streets, managed real estate, and organized illegal parties while at the same time being taken care of by the state. Now a pensioner from the NS, he blames nothing but the state for this ‘multicultural utopia’ that provided him the road into anarchy.

Their realities have seized to exist. But these individuals and their following generations of migrants have – against all odds– remained. They account, according to the most recent census of CBS in 2016, for 1.92 million first generation and 1.83 million second generation immigrants – or allochtones – on a total population of 17.7 million. Both of these generations ‘couscous-bakers’ with multiple habitats and senses of belongings pointed in a critical way to a problem that was supposedly not yet salonfahig in The Hague. And now it has been brought up, with force, within the framework of an identity debate and protection of Dutch values.

Are my concerns with the current electoral democracy legitimate? On the grand picture, elections should provide a vision, I believe, on how to create a society that is resilient towards the challenges of our future: the environment, changing demographic compositions and a large elder upper layer, regional shrinkage and depopulation, and the robotize of labor. I did not find answers in the politicians’ statements made in the show spectacle of personal politics, in their race of the ‘polling democracy’.

Irene Arnold, Thessaloniki

H Irene Arnold ζει εδώ και λίγους μήνες στη Θεσσαλονίκη, όπου παρακολουθεί το Masters in European Journalism, στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Ενημέρωσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου.